Ο διχασμός στους Προκαθημένους: Το σχίσμα Μόσχας–Φαναρίου «διαβρώνει» τις σχέσεις των Πατριαρχείων

Η Ορθόδοξη Εκκλησία διανύει ίσως τη βαθύτερη κρίση ενότητάς της μετά τον Μεσαίωνα. Το ρήγμα ανάμεσα στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Πατριαρχείο Μόσχας, που φούντωσε μετά την αναγνώριση της αυτοκεφαλίας της Εκκλησίας της Ουκρανίας από τον Οικουμενικό Θρόνο, δεν έχει μείνει πλέον διμερές. Το τελευταίο διάστημα απλώνεται σαν κύμα δυσπιστίας και ανταγωνισμών ανάμεσα στους Προκαθημένους των Τοπικών Εκκλησιών, φτάνοντας έως τα Ιεροσόλυμα και τη Μέση Ανατολή.

Η νέα φάση της αντιπαράθεσης Φαναρίου–Μόσχας

Τους τελευταίους δύο μήνες, οι τόνοι ανέβηκαν ξανά. Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος  σε σειρά παρεμβάσεων, επανέλαβε την κανονική αρμοδιότητα του Φαναρίου να ενεργεί ως πρωτοστατών σε σημαντικά εκκλησιαστικά θέματα. Παράλληλα, κάλεσε ανοιχτά τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεόφιλο ΙΙΙ να συμμετάσχει στην εκδήλωση για την 1.700η επέτειο της Α΄ Οικουμενικής Συνόδου της Νίκαιας (28 Νοεμβρίου 2025), μία εκδήλωση που θεωρείται ευκαιρία «ενότητας Ανατολής‑Δύσης».

'Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά ο Οικουμενικός Πατριάρχης . Βαρθολομαίου, στην πανηγυρική συνεδρίαση της Ιεράς Συνόδου της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ρουμανίας και απαντώντας στις «άτακτες φωνές» σε ορισμένες Εκκλησίες, σχετικά με το ότι η Μητέρα Εκκλησία τάχα χάνει την ευθύνη της. «Εάν ισχύει αυτό που υποστηρίζουν, τότε πώς μπορούν αυτές οι Εκκλησίες να υφίστανται; Η θεσμική τους αρχή και διάρθρωση, υπάρχει μόνο χάρη στην εξαντλητική πρόνοια της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας».

Ωστόσο, από την πλευρά του Ιεροσολύμων δεν υπάρχει επίσημη ανακοίνωση αποδοχής της πρόσκλησης — το Φανάρι στο μεταξύ χαρακτηρίζει τη σιωπή αυτή ως «απάντηση εκκρεμή» και προβληματική για τις σχέσεις. Παράλληλα, το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων διατηρεί επαφές με τη Μόσχα, γεγονός που ενισχύει την αίσθηση ότι κινείται με δική του, πιο προσεκτική γραμμή, σε σχέση με το Φανάρι.

Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων: Μεταξύ «συμμετοχής» και αυτόνομης πορείας

Το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων, με επικεφαλής τον Πατριάρχη Θεόφιλο ΙΙΙ, υπηρετεί μια ιστορική αποστολή: την παρουσία της Ορθοδοξίας στην καρδιά της Αγίας Γης — Ιερουσαλήμ, Παλαιστίνη, Ιορδανία. Ενώ θεωρητικά είναι μέρος του συστήματος των Τοπικών Εκκλησιών που αναφέρονται στην παγκόσμια Ορθοδοξία, στην πράξη κινείται με ρυθμούς που δεν συνάδουν πάντα με τις προσδοκίες του Φαναρίου. Η μη απάντηση στην πρόσκληση για τη Νίκαια (έως τη στιγμή σύνταξης του άρθρου) δείχνει ότι το Ιεροσολύμων επιλέγει έναν δρόμο έμμεσης διαφοροποίησης — ούτε «όχι» ούτε «ναι» με το χέρι ψηλά. Αυτό προσδίδει στην εξέλιξη έναν τόνο αναμονής και αβεβαιότητας: η συμμετοχή ή μη στην εκδήλωση της Νίκαιας θα είναι ένδειξη πορείας.

Ποιες Εκκλησίες ζητούν Πανορθόδοξο Διάλογο

Μετά τις εξελίξεις, έχει ενταθεί η φωνή για πραγματικό διάλογο μεταξύ των Τοπικών Εκκλησιών — και όχι απλώς επιφανειακές δηλώσεις ενότητας. Ορισμένα παραδείγματα:

• Η Πολωνική Ορθόδοξη Εκκλησία κάλεσε στις 27 Οκτωβρίου 2025 για σύγκληση Πανορθόδοξης Συνόδου «με στόχο αποκατάστασης της ενότητας».
• Ο Πατριάρχης Ιεροσολύμων Θεόφιλος ΙΙΙ, αν και δεν έχει δημοσίως δηλώσει την αποδοχή της πρόσκλησης της Νίκαιας, έχει υπογράψει με το Λατινικό Πατριαρχείο Ιεροσολύμων κοινή δήλωση για διάλογο τον Αύγουστο 2025.
• Ο Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης Ι΄ επανέλαβε ότι η Εκκλησία της Αντιοχείας «θα συμμετάσχει σε διάλογο με όρους αμοιβαίου σεβασμού».
• Η Διεθνής Ορθόδοξη Θεολογική Ένωση (ΙΟΤΑ) προετοιμάζει συνέδριο στη Θεσσαλονίκη το 2026 με θέμα την κρίση συνοδικότητας της Ορθοδοξίας.

Πού βαδίζει η Ορθοδοξία;

Η εικόνα είναι αντιφατική. Όλοι μιλάνε για ενότητα, αλλά πολλές φορές λειτουργούν με ατομικούς ρυθμούς. Το Φανάρι απαιτεί «φανερή συμμετοχή» στην εκδήλωση της Νίκαιας ως δείγμα ενότητας· το Ιεροσολύμων, με τη στάση του, δείχνει ότι θα κρατήσει κάποιες επιλογές για τον εαυτό του. Η Μόσχα εξακολουθεί να παίζει διάφορα «κομμάτια» στο σκάκι της Εκκλησίας — με πιθανές συνέπειες για το μέλλον της Ορθοδοξίας ως συλλογικού σώματος.

Η κρίση δεν είναι μόνο δογματική ή κανονική. Είναι πολιτική, εκκλησιαστική, κοινωνική. Η μη απόφαση της Ιερουσαλήμ στην πρόσκληση της Νίκαιας γίνεται σύμβολο: ή θα δοθεί ένα σαφές «ναι» — με όλα τα ρίσκα και τις υποχωρήσεις — ή θα μείνει «ίσως» και η Ορθοδοξία θα συνεχίσει να αιωρείται ανάμεσα στην ενότητα και τη διάσπαση.